πύλος

Με το όνομα αυτό αναφέρονται τρεις πόλεις: μία της μυκηναϊκής εποχής, μία των κλασικών χρόνων και μία σύγχρονη. 1. Μυκηναϊκή Π. Είναι η πόλη του ομηρικού Νέστορα, του οποίου η δύναμη και η δόξα δεν είχαν σχεδόν τίποτα να ζηλέψουν από τη δόξα και τη δύναμη των Μυκηνών του Αγαμέμνονα. Η γενεά των Νηλειδών (Νηλεύς ήταν ο πατέρας του Νέστορα, που είχε πάει εκεί από τη Θεσσαλία) δεν χάθηκε με το τέλος του μυκηναϊκού κόσμου: από αυτήν προήλθαν οι περίφημοι Αλκμεωνίδες των Αθηνών, ενώ ένας άλλος κλάδος της εγκαταστάθηκε στις ακτές της Ιωνίας. Η πόλη του Νέστορα, της οποίας η θέση είχε αποτελέσει πρόβλημα ήδη από την αρχαιότητα, βρίσκεται στον λόφο του Άνω Εγκλιανού, 4 χλμ. Ν. της Χώρας, στα δεξιά του δρόμου προς την Πύλο. Η ανακάλυψη στη θέση αυτή του ανακτόρου του Νέστορα έγινε με ανασκαφές που άρχισαν το 1912 από τον Μ. Κουρουνιώτη, συνεχίστηκαν από τον ίδιο και από τον Κ. Μπλέγκεν και ολοκληρώθηκαν μετά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο από αποστολή του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι με επικεφαλής τον Μπλέγκεν. Ο λόφος του Εγκλιανού είχε κατοικηθεί ήδη από τη μεσοελλαδική περίοδο. Από την επόμενη περίοδο, τη Μυκηναϊκή I (1600 – 1500 π.Χ.) διατηρούνται ελάχιστα λείψανα, συγκεντρωμένα στο βορειοανατολικό τμήμα του λόφου και ανήκουν σε σπίτια και σε τείχος που φαίνεται πως συνεχιζόταν μόνο κατά τη βορειοδυτική πλευρά. Η εγκατάσταση αυτή ήταν πρωιμότερη του ανακτόρου, το οποίο άρχισε να χτίζεται στην αρχή της 13ης εκατονταετίας π.Χ. Στον αιώνα αυτό ο χώρος γνώρισε τη μεγάλη ακμή του: το ανακτορικό συγκρότημα υψώθηκε λαμπρό στην κορυφή του λόφου, ενώ στις πλαγιές απλώθηκε η πόλη. Το τέλος του ανακτόρου και της πόλης έφτασε με το τέλος του αιώνα, γύρω στο 1200 π.X., οπότε όλα τα μυκηναϊκά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας καταστράφηκαν. Η παράδοση συνδέει την καταστροφή αυτή με τη λεγόμενη κάθοδο των Δωριέων, το πρόβλημα όμως παραμένει ανοιχτό για την αρχαιολογική επιστήμη. Οπωσδήποτε πάντως τα ερείπια της Π. θα εξαφανιστούν κάτω από τα χώματα και την πυκνή μεσσηνιακή βλάστηση, έτσι που οι Έλληνες των ιστορικών χρόνων θα γνωρίζουν την Π. από τον Όμηρο αλλά θα αγνοούν τη θέση της, τόσο ώστε να την ταυτίζουν ο Στράβων (Η βιβλίο) με την Πύλο της περιοχής του Λεπρίου, στην Τριφυλία, και ο Παυσανίας (Μεσσηνιακά, VI, 36,1) με την κλασική Πύλο, ενώ στα νεότερα χρόνια ο Ντέρπφελντ, στηριζόμενος σε ανασκαφικά δεδομένα (1907), την τοποθετούσε Ν των εκβολών του Αλφειού, στον Κακόβατο. Το ανακτορικό συγκρότημα της Π. το αποτελούσαν πέντε κτίρια: δύο διώροφα, τα λεγόμενα νοτιοδυτικό και κεντρικό, που αποτελούσαν τους κατεξοχήν χώρους κατοικίας, δηλαδή το καθαυτό ανάκτορο, ένα, πιθανότατα, εργαστήριο και δύο μεγάλες αποθήκες κρασιού. Το ανάκτορο ήταν κατασκευασμένο με πολυτέλεια. Οι τοίχοι του, χτισμένοι με το σύστημα της ξυλοδεσίας, είχαν στις εσωτερικές τους όψεις χρωματιστά επιχρίσματα, και οι σημαντικότεροι χώροι ήταν διακοσμημένοι με λαμπρές τοιχογραφίες. Στις όψεις των εξωτερικών τοίχων υπήρχαν ορθογώνιοι πωρόλιθοι, λαξευμένοι με τέχνη, οι στέγες ήταν διαχωρισμένες σε ταράτσες, ενώ για τους κίονες, τα πλαίσια των θυρών και των παραθύρων, τα φατνώματα και τις στέγες είχε χρησιμοποιηθεί ξύλο, βασικό στοιχείο της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής. Το νοτιοδυτικό κτίριο, στο οποίο διαπιστώθηκαν δύο τουλάχιστον καταστροφές και ανοικοδομήσεις, αποτελεί την παλαιότερη φάση του συγκροτήματος, ενώ το κεντρικό περιλάμβανε τα βασιλικά διαμερίσματα. Στο κεντρικό αυτό κτίριο με την εντυπωσιακή πολυτέλεια, βρέθηκαν η αίθουσα του θρόνου με την εστία και το μοναδικό λουτρό που έχει αποκαλυφθεί σε μυκηναϊκό ανάκτορο, και το οποίο φέρνει στον νου την περιγραφή της φιλοξενίας του Τηλέμαχου στο γ της Οδύσσειας. Σώζεται στη θέση του πάνω σε ένα πεζούλι ο πήλινος διακοσμημένος λουτήρας, και σε ένα ψηλότερο πεζούλι τα υπολείμματα δύο πιθαριών, που πιθανώς περιείχαν νερό. Βρέθηκαν επίσης τρεις αποθήκες λαδιού με τους πυθμένες των πιθαριών στις θέσεις τους (αν κρίνει κανείς από τις πολλές φορές που αναφέρεται στις πινακίδες, φαίνεται πως το λάδι αποτελούσε το σημαντικότερο έσοδο του βασιλιά). Στην ανατολική πλευρά του κεντρικού κτιρίου βρέθηκε μια μεγάλη αποθήκη κρασιού με πολλά πιθάρια, ένα κτίριο που θεωρείται εργαστήριο, ενώ ένα άλλο δωμάτιο στο οποίο βρέθηκαν πολλές χάλκινες αιχμές θεωρήθηκε αποθήκη όπλων. 2. Κλασική Π. Στην κλασική εποχή η ονομασία Πύλος είχε διατηρηθεί στην περιοχή του Κορυφασίου, του ακρωτηρίου που κλείνει τη βόρεια πλευρά του κόλπου του Ναβαρίνου. Η περιφανής νίκη, το 425 π.Χ., των Αθηναίων εναντίον των Σπαρτιατών έθεσε την περιοχή, που ως τότε ήταν ακατοίκητη, υπό την αθηναϊκή κατοχή. Μετά την απελευθέρωση της Μεσσηνίας, το 369 π.Χ., οι Αθηναίοι ίδρυσαν στο Κορυφάσιο μια μικρή οχυρωμένη πόλη, την οποία ονόμασαν Π., και η οποία διατηρήθηκε σχεδόν έως την εποχή των μεγάλων σλαβικών επιδρομών του 6ου αι. μ.Χ., οπότε μετονομάστηκε σε Αβαρίνο. Η περιοχή ερημώθηκε και φαίνεται πως ξανακατοικήθηκε μόνο τον 13o αι., με τη φραγκική κατάκτηση, για να γίνει τελικά οχυρό κάστρο, το 1423 υπό τους Ενετούς και το 1500 υπό τους Τούρκους, με το όνομα Παλαιόκαστρο. 3. Σύγχρονη Π. Μεγάλος παράλιος οικισμός στην πρώην επαρχία Πυλίας του νομού Μεσσηνίας. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (38 τ. χλμ.) στον οποίο ανήκουν και οι οικισμοί Γιάλοβα (υψόμ. 10 μ.), Eλαιόφυτο (υψόμ. 160 μ.), Παλαιόνερο (υψόμ. 230 μ.), Σχινόλακκα (υψόμ. 150 μ.) και το ακατοίκητο μικρό νησί Σφακτηρία. Η Π. βρίσκεται στην ακτή του όρμου του Ναβαρίνου, NA των Γαργαλιάνων. Η περιοχή της Π. καλλιεργείται με ελαιόδεντρα, αμπελοειδή, λαχανικά και κτηνοτροφές. Η κωμόπολη είναι εξάλλου το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της περιοχής, με αξιόλογη βιοτεχνία και βιομηχανίες σαπωνοποΐας και οινοπνευματωδών ποτών. Έχει επίσης σημαντική παραθεριστική κίνηση. Παλαιότερα ονομαζόταν Ναβαρίνο και Νιόκαστρο (Νεόκαστρο), γνωστό για την ιστορική ναυμαχία που έγινε στον ομώνυμο όρμο. Ο όρμος του Ναβαρίνου κλείνεται μπροστά από τη νησίδα Σφακτηρία, κατά τρόπο ώστε να αποτελεί μεγάλο και ασφαλισμένο λιμάνι. Στην Π. λειτουργεί Ναυτικό Μουσείο. O επισκέπτης αξίζει να δει και το φρούριο Νιόκαστρο, της εποχής της Βενετοκρατίας. Στο φρούριο βρίσκεται και ο αξιόλογος ναός της Μεταμόρφωσης. Χάρτης της Πύλου. Οι πινακίδες με Γραμμική Β γραφή, που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Πύλου, παρέχουν πολλές και πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή του κράτους του Νέστορα (Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα). Τα σημερινά ερείπια του μυκηναϊκού ανάκτορου του Νέστορα. Μυκηναϊκή Πύλος. χρυσά αγγεία του 16ου π.Χ. αι. από θολωτό τάφο (Μουσείο Χώρος Τριφυλίας). Άποψη της Πύλου στον όρμο του Ναυαρίνου.

* * *

ὁ, Α

πύλη.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πύλη με αλλαγή γένους, αν και για ορισμένους σχολιαστές πρόκειται για το όν. τής πόλης Πύλος, το οποίο έχει πιθ. εκληφθεί ως ουσ. σε στίχο τής Ιλιάδας].